Τό ἑλληνικό κείμενο προέρχεται ἀπό τόν Όρθόδοξο Τύπο ἀρ. φύλ. 1865 4 Φεβρουαρίου 2011 καί ἡ μετάφρασή του στά ἀραβικά ἔγινε ἀπό τόν
π. Ἀθανάσιο Χενεῖν.
2. Οἱ βασικὲς Χριστολογικὲς διαφορὲς
Τὸ ὅτι ὅμως δὲν εὐσταθεῖ ἡ ἄποψη ὅτι συμφώνησαν οἱ Ὀρθόδοξοι μὲ τοὺς Μονοφυσίτες στὸ Χριστολογικὸ δόγμα φαίνεται ἀπὸ τὴν διαφορὰ ἑρμηνείας σὲ μερικὲς χαρακτηριστικὲς χριστολογικὲς φράσεις, ποὺ ἀποτελοῦν τὸν πυρήνα τῆς διαφορᾶς.
Στὰ ὅσα θὰ γράψω στὴν συνέχεια θὰ γίνη προσπάθεια νὰ παρουσιασθοῦν ἁπλοποιημένα –ὅσο μπορεῖ νὰ γίνη αὐτὸ– τὰ σημεῖα αὐτά. Καὶ λέγω ὅσο μπορεῖ νὰ γίνη αὐτό, γιατί τὰ δογματικὰ θέματα δὲν ἁπλοποιοῦνται πολύ.
α) “Μία φύσις τοῦ Λόγου σεσαρκωμένη”
Ἡ πρώτη φράση, στὴν ὁποία φαίνεται ἡ Χριστολογικὴ διαφορὰ με- ταξὺ τῶν Ἁγίων Πατέρων καὶ τῶν Μονοφυσιτῶν, εἶναι ἡ φράση τοῦ Ἁγίου Κυρίλλου Ἀλεξανδρείας: “μία φύσις τοῦ Λόγου σεσαρκωμένη”.
Οἱ ὅροι φύση καὶ ὑπόσταση στὴν θύραθεν φιλοσοφία ταυτίζονταν ἐννοιολογικά, ἄλλωστε ὁ ὅρος φύση προέρχεται ἀπὸ τὸ ρῆμα πεφυκέναι καὶ ὁ ὅρος ὑπόσταση προέρ- χεται ἀπὸ τὸ ρῆμα ὑφεστάναι καὶ δηλώνει τὴν ὕπαρξη. Μὲ αὐτὴν τὴν ἔννοια, δηλαδὴ τῆς ὑπάρξεως, τούς χρησιμοποιοῦσαν οἱ Ἀλεξανδρινοὶ Πατέρες.
Οἱ Καππαδόκες, ὅμως, Πατέρες διεχώρισαν τὴν φύση ἀπὸ τὴν ὑπόσταση καὶ ταύτισαν τὴν φύση μὲ τὴν οὐσία, καὶ τὴν ὑπόσταση μὲ τὸ πρόσωπο. Ἔτσι καθόρισαν τὴν ἔκφραση “δύο φύσεις, ἓν πρόσωπον” στὸν Χριστό. Πολλοὶ θεολόγοι παρετήρησαν ὅτι σὲ κείμενα τοῦ Ἁγίου Κυρίλλου ἐναλλάσσονται οἱ ὅροι “φύσις” καὶ “ὑπόστασις” καὶ ὅτι ἄλλοτε χρησιμοποιεῖται ὁ ὅρος “φύσις” ἀντὶ τοῦ ὅρου “ὑπόστασις” καὶ ἄλλοτε χρησιμοποιεῖται ὁ ὅρος “ὑπόστασις” ἀντὶ τοῦ ὅρου “φύσις”. Σὲ ἐπιστολή του πρὸς τὸν Θεοδώρητο γράφει: “Ἡ φύσις τοῦ Λόγου ἤγουν ἡ ὑπόστασις, ὃ ἐστιν αὐτὸς ὁ Λόγος”.
Ἐδῶ φαίνεται ὅτι συνδέεται ἡ φύση μὲ τὴν ὑπόσταση καὶ μὲ αὐτὴν τὴν ἔννοια φαίνεται ὅτι χρησιμοποιοῦσε καὶ τὴν φράση “μία φύσις τοῦ Λόγου σεσαρκωμένη”. Δὲν μιλοῦσε ὅμως ποτὲ γιὰ μία οὐσία σεσαρκωμένη.
Ἑπομένως, ὅπως ὑποστηρίζεται, χρη σιμοποιοῦσε τὴν φράση “μία φύσις τοῦ Λόγου σεσαρκωμένη” μὲ τὴν ἔννοια τῆς μιᾶς ὑποστάσεως τοῦ Λόγου σεσαρκωμένης, ὅπως τὸ λέγει στὴν Τρίτη ἐπιστολή του πρὸς Νεστόριο “ὑποστάσει μιᾷ τῇ τοῦ Λόγου σεσαρκωμένῃ”, προκειμένου νὰ ἀντιμετωπίση τὴν αἵρεση τοῦ Νεστοριανισμοῦ, ποὺ ὑποστήριζε τὴν ἄποψη ὅτι στὸν Χριστὸ ὑπάρχει ἕνωση τῶν δύο φύσεων–ὑποστάσεων καὶ ὅτι μιὰ τέτοια ἕνωση ἀπετέλεσε τὸ ἕνα πρόσωπο τῆς οἰκονομίας.
Ὁπότε μὲ αὐτὴν τὴν ἔννοια χρησιμοποιεῖται καταχρηστικῶς ἡ ἐναλλαγὴ φύσεως καὶ ὑποστάσεως, γιὰ νὰ ἀντιμετωπισθῆ ὁ Νεστοριανισμός. Ἄλλωστε ἡ ὑπόσταση τοῦ Θεοῦ Λόγου ἔγινε ὑπόσταση καὶ τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως, ἀφοῦ ἡ ἀνθρώπινη φύση στὸν Χριστὸ δὲν εἶναι ἀνυπόστατη οὔτε αὐθυπόστατη, ἀλλὰ εἶναι ἑνωμένη μὲ τὴν θεία φύ ση στὴν ὑπόσταση τοῦ Λόγου καὶ γι᾽ αὐτὸ καὶ ὀνομάζεται καὶ ἐνυπόστατη.
Βέβαια, ἡ ἐναλλαγὴ αὐτὴ τῶν ὅρων φύσεως καὶ ὑποστάσεως ἀπὸ τὸν Ἅγιο Κύριλλο σὲ μερικὰ χωρία δὲν σημαίνει ὅτι ταυτίζει ἐννοιολογικὰ τοὺς ὅρους φύση καὶ ὑπόσταση, ὅπως ἔκανε ὁ Σεβῆρος, ἀλλὰ χρησιμοποιεῖ τοὺς ὅρους “καταχρηστικῶς”, χωρὶς νὰ ταυτίζη τὴν φύση μὲ τὴν ὑπόσταση ὡς ἔννοιες καὶ ὡς “πράγματα”, ἀλλὰ τὶς θεωροῦσε ὡς ὑπάρξεις.
Μάλιστα ὑπάρχουν μαρτυρίες σύμφωνα μὲ τὶς ὁποῖες ὁ Ἅγιος Κύριλλος θεωροῦσε ὅτι ἄλλο εἶναι ἡ φύση καὶ ἄλλο ἡ ὑπόσταση, ὅπως ἐπίσης ὑπάρχουν ἄλλα χωρία τοῦ Ἁγίου Κυρίλλου, στὰ ὁποῖα γίνεται λόγος γιὰ δύο φύσεις στὸν Χριστὸ καὶ γιὰ τὴν καθ᾽ ὑπόσταση ἕνωση τῶν δύο φύσεων. Ἄλλωστε αὐτὸ φαίνεται ἀπὸ τὸ ὅτι στὴν Δ΄ Οἰκουμενικὴ Σύνοδο οἱ Πατέρες μελέτησαν τὰ “δώδεκα κεφάλαια” τοῦ Ἁγίου Κυρίλλου Ἀλεξανδρείας σὲ σχέση μὲ τὸν Τόμο τοῦ Πάπα Λέοντος καὶ διεπίστωσαν τὴν συμφωνία μεταξὺ αὐτῶν.
Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, καὶ προσωπικῶς καὶ Συνοδικῶς, ἑρμήνευσαν σωστὰ τὴν φράση τοῦ Ἁγίου Κυρίλλου “μία φύσις τοῦ Λόγου σεσαρκωμένη”. Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνὸς λέγει ὅτι δὲν διαπράττουμε σφάλμα μὲ τὸ νὰ λέμε μὲ αὐτὴν τὴν φράση ἀπόλυτα μία ὑπόσταση τοῦ Θεοῦ Λόγου, ἀλλὰ προχωρεῖ γιὰ νὰ πῆ ὅτι ὁ Ἅγιος Κύριλλος μὲ τὴν φράση “μία φύσις τοῦ Λόγου σεσαρκωμένη” δὲν δήλωνε οὔτε μόνη τὴν ὑπόσταση, οὔτε τὸ κοινὸ τῶν ὑποστάσεων, “ἀλλὰ τὴν κοινὴν φύσιν ἐν τῇ τοῦ Λόγου ὑποστάσει ὁλικῶς θεωρουμένην”, δηλαδὴ τὴν κοινὴ φύση τῆς θεότητος τὴν ἐνθεωρουμένη στὴν ὑπόσταση τοῦ Λόγου.
Δηλαδή, δὲν παραμένει στὴν φράση “μία φύσις”, ἀλλὰ ἐπιμένει στὴν φράση “μία φύσις τοῦ Λόγου”, ποὺ δηλώνει τὴν ἐνυπόστατη οὐσία. Ἐπίσης, ὁ Ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητὴς θεωρεῖ ὅτι μὲ τὴν φράση αὐτὴ ὁ Ἅγιος Κύριλλλος ὁμολογοῦσε περιφραστικῶς τὶς δύο φύσεις τοῦ Χριστοῦ, ἤτοι μὲ τὴν λέξη “φύσις” ἐννοοῦσε τὴν θεία φύση καὶ μὲ τὴν λέξη “σεσαρκωμένη” ἐννοοῦσε τὴν ἀνθρώπινη φύση.
Ἑπομένως, ἡ φράση αὐτὴ τοῦ Ἁγίου Κυρίλλου χρησιμοποιεῖται καὶ ἐναντίον τοῦ Νεστοριανισμοῦ, μὲ τὴν ἔννοια “μία φύσις – ὑπόστασις τοῦ Λόγου σεσαρκωμένη”, γιὰ νὰ ἀποκλεισθοῦν τὰ δύο πρόσωπα ὑποστάσεις στὸν Χριστό, καὶ ἐναντίον τοῦ Μονοφυσιτισμοῦ, μὲ τὴν ἔννοια τῆς ἑνώσεως τῆς κοινῆς φύσεως μὲ τὴν ἀνθρώπινη φύση στὴν ὑπόσταση τοῦ Λόγου, χωρὶς νὰ συμβῆ κράση ἢ σύγχυση ἢ φυρμὸς ἢ τροπή, ἀφοῦ ὅπως γράφει σὲ ἐπιστολή του πρὸς τὸν Ἰωάννη Ἀντιοχείας, “μένει γὰρ ὃ ἐστιν ἀεὶ καὶ οὐκ ἠλλοίωται, οὐδ᾽ ἂν ἀλλοιωθείη πώποτε καὶ μεταβολῆς ἔσται δεκτική”, καὶ στὴν Β΄ ἐπιστολή του πρὸς Νεστόριον γράφει: “εἷς δὲ ἐξἀμφοὶν Χριστὸς καὶ Υἱός, οὒχ ὡς τῆς τῶν φύσεων διαφορᾶς ἀνηρημένης διὰ τὴν ἕνωσιν…”.
Οἱ Μονοφυσίτες ὅμως τὴν φράση τοῦ Ἁγίου Κυρίλλου “μία φύσις τοῦ Λόγου σεσαρκωμένη” τὴν ἑρμήνευσαν σύμφωνα μὲ τὴν δική τους παράδοση, ποὺ ταυτίζει ἐννοιολογικὰ τὴν φύση μὲ τὴν ὑπόσταση, ἐντελῶς διαφορετικὰ ἀπὸ τὴν παράδοση τῶν Καππαδοκῶν Πατέρων καὶ τοῦ Ἁγίου Κυρίλλου.
Ἔτσι ὁδηγοῦνται στὴν μία φύση καὶ τὸν Μονοφυσιτισμό. Αὐτὸ τὸ ἀπέκρουε ὁ Ἅγιος Κύριλλος στὰ κείμενά του. Ὁ Ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητὴς μαρτυρεῖ ὅτι ὁ Σεβῆρος “ταυτὸν οἶδεν ἀλλήλαις, ὅρῳ τὲ καὶ λόγῳ τὴν φύσιν καὶ τὴν ὑπόστασιν” καὶ μάλιστα “κακούργως ταυτὸν εἶναι λέγει τῇ φύσει τὴν ὑπόστασιν…”, ὁ δὲ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνὸς τονίζει ὅτι “τοῦτό ἐστι τὸ ποιοῦν τοῖς αἱρετικοῖς τὴν πλάνην, τὸ ταυτὸν λέγειν τὴν φύσιν καὶ τὴν ὑπόστασιν”.
Τὸ θέμα αὐτὸ θὰ διασαφηνισθῆ ἀκόμη περισσότερο μὲ τὰ ὅσα θὰ γραφοῦν στὴν συν έχεια, ἀλλὰ πάντως πρέπει νὰ ὑπογραμμισθῆ ὅτι χρειάζεται μεγάλη προσοχὴ στὴν ἑρμηνεία τοῦ Ἁγίου Κυρίλλου Ἀλεξανδρείας.
2 –ما هى الفوارق الخرستولوجية الاساسية بيننا؟
أن الدليل على عدم الوصول الى اتفاق بين الارثوذكس والمونوفيزتيين حول العقيدة الخرستولوجية يظهر من الخلاف على منهجية التفسير لعبارات خرستولوجية مفصلية والتى تشكل لب وأساس الخلاف .
ان العبارة الاولى التى يظهر فيها الخلاف بين الاباء القديسين والمونوفيزيتيين هى عبارة القديس كيرلس الاسكندرى (طبيعة واحدة لكلمة الله المتجسدةΜία φύσις τού Θεού Λόγου Σεσαρκωμένη). نلاحظ ان هناك تطابق بين التعبيرين طبيعة واقنوم فى الفكر الفلسفى وذلك لان كلمة طبيعة تأتى من فعل πεφυκέναιيثمر ثمرا وكلمة اقنوم تاتى من فعل يظهر الى الوجود ύφεστάναι. يستخدم أباء الاسكندرية الكلمة بمعنى الوجود بينما ميز الاباء الكبدوك بين الطبيعة والاقنوم وطابقوا الطبيعة مع الجوهر والاقنوم مع الشخص ولهذا قالوا بطبيعتين فى شخص المسيح الاقنوم الواحد. لاحظ الكثيرون من اللاهوتيين ان القديس كيرلس يستعمل التعبيرين طبيعة Φύσις واقنومΥπόστασις بالتبادل فمرة يطلق على الطبيعة معنى الاقنوم ومرة يطلق عليها معنى الجوهر او الوجود . كتب القديس كيرلس فى رسالته الى ثيؤدوريتوس (ان طبيعة اللوغوس هى الاقنوم والذى هو هو اللوغوس )هنا يظهر ارتباط الطبيعة بالاقنوم وبهذا المعنى استعمل عبارة طبيعة واحدة للكلمة المتجسدة .لم يتكلم كيرلس اطلاقا عن جوهر متجسد.هذا معناه انه استخدم العبارة طبيعة واحدة للكلمة المتجسدة بمعنى اقنوم الكلمة المتجسد وذلك لمواجهة بدعة نسطور والذى يرى ان فى المسيح يوجد طبيعتان اى اقنومان وان هذه الوحدة تؤلف-عند كبرلس- شخص واحد حسب التدبير بينما عند نسطور تكون شخصان منصلان وبينهما علاقة تماسσυνάφεια.هكذا استعمل كيرلس التعبيرين لكى يواجه نسطور ولا يجب عزل العبارة الكيرلسية عن سياقها التاربخى واللاهوتى.ان اقنوم كلمة الله قد اتحد بالطبيعة البشرية وذلك لانه لا يمكن ان تكون الطبيعة البشرية فى المسيح بلا قوام وبلا اقنوم ولكنها متحدة بالطبيعة الالهية ولهذا تسمى الطبيعة المتأقنمةΥποστατική Φύσις .ان استعمال القديس كيرلس للتعبيرين بشكل متبادل لا يعنى انه يطابق بينهم بل كما قلنا يستخدمهم تدبيريا لمقاومة نسطور ولم يفعل كيرلس ما فعله ساويرس الانطاكى الذى طابق بين التعبيرين فالقديس كيرلس لم يطابق بينهم كاشياء مختلفة بل كحالة وجود .هناك شهادات تؤكد ان القديس كيرلس كان يرى ان الاقنوم غير الطبيعة وهناك شهادات من كتابات كيرلس تؤكد كلامه عن وجود طبيعتين فى المسيح وعن الاتحاد الاقنومى بين الطبيعتين .هذا واضح من ان الاباء فى المجمع المسكونى الرابع قد قاموا بدراسة الفصول الاثنى عشر لكيرلس فى علاقتها بطومس لاون وتأكدوا من اتفاق النصين جوهريا.ان اباء الكنيسة قد قاموا سواء على المستوى الشخصى او المستوى المجمعى بالتفسير الصحيح لعبارة كيرلس (طبيعة واحدة لكلمة الله المتجسدة).يقول القديس يوحنا الدمشقى اننا لا نخطئ اذا قلنا ان هذه العبارة تعنى اقنوم واحد ويمضى الى ابعدمن ذلك ليؤكد ان كيرلس بهذه العبارة لا يتكلم عن شئ مشترك بين الطبيعتين بل يتكلم عن الاقنوم وحده بل يتكلم عن الطبيعة المشتركة للاهوت المتجسد المتواجدة فى اقنوم الكلمة .ان القديس كيرلس الاسكندرى لا يصر على طبيعة واحدة بل ايضا على جوهر واحد ويرى مكسيموس المعترف ان هذه العبارة تعنى الطبيعتين فبكلمة الطبيعة يعنى الطبيعة الالهية وبكلمة المتجسدة يعنى الطبيعة الانسانية.على هذا الاساس نجد ان عبارة كيرلس تستخدم ضد النساطرة بمعنى طبيعة واحدة اى اقنوم واحد للكلمة المتجسد وذلك لكى يمنع ظهور فكرة الشخصين فى المسيح واستعملها ضد المونوفيزيتيين الاوطاخيين بمعنى اتحاد الطبيعة المشتركة بالطبيعة البشرية فى اقنوم الكلمةبدون ان يحدث اختلاط او امتزاج وذلك كما كتب فى رسالته الى يوحنا الانطاكى (يبقى الذى هو ابدى ولا يتغير )وفى رسالته ىالى نسطور يؤكد(ان المسيح الابن الوحيد واحد من اثنين ليس بمعنى تناقض الطبائع والذى زال بالاتحاد بدون امتزاج).
لقد فسر المونوفيزيتيون عبارة كيرلس حسب تقاليدهم هم والتى تطابق فى المعنى بين الطبيعة والاقنوم وهم هنا يختلفون تماما مع تراث الاباء الكبادوك ومع كيرلس الاسكندرى.هكذا وصلوا الى عقيدة الطبيعة الواحدة والى المونوفيزيتية وهذا ما فنده القديس كيرلس فى كتاباته .القديس مكسيموس المعترف يتهم ساويرس الانطاكى بانه قد خلط بشكل سئ بين معنى الطبيعة والاقنوم ويؤكد القديس يوحنا الدمشقى ان من خلط الطبيعة بالاقنوم هو من عمل الضلال. سوف يتضح هذا الامر اكثر فى السطور التالية ولكننا يجب ان نؤكد
على ضرورة الحرص الشديد والنباهة اللاهوتية والعلمية عند قرأة نصوص كيرلس الكبير
Ἀναβάσεις
4η Ὀκτωβρίου 2012
